Te toi whakaari Māori : he aha te anamata o te toi whakaari Māori? : a thesis presented in partial fulfilment of the requirements of the degree of Master of Arts in Māori Studies
Loading...
Date
2021
DOI
Open Access Location
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Massey University
Rights
The Author
Abstract
He kōrero paki. Ko te Pōpare, te 11 o Mei 2017. Koinei te pō whakamutunga o tā mātou whakaari e kīia nei ko 'E kore a muri e hokia.' Kua neke atu i te toru marama mātou ko taku tira whakaari e patu ana i te rori, atu i te Tairāwhiti ki te Taitokerau. E tū ana au ki te atamira, kua whakauriuri te whiti o te rama, kua timata ngā mahi whakaari. Tokotoru noa iho mātou ngā kaiwhakaari. Ka rere ngā mahi, e mū ana te whare. Ka whakaaro ahau - 'ka pai, kua mau rātou!'. Kāore i tata ki te puku o te whakaari ka kite au i tētahi wahine e tū ana, kātahi ia ka puta i te ruma. Ka whakaaro anō ahau - 'Auē, kāore tēnei i te pai'. Engari ka kite anō ahau i taua wahine rā, he kuia kē. Ka heipū anō mai te whakaaro, - 'tērā pea he roa rawa te whakaari nei ki te kuia rā, kua warea ia e te mamae i te roa o tana noho ki te tūru?' Ka tūngoungou ahau ā-whakaaro nei ki a au anō, ka haere tonu ngā mahi whakaari. Kāore i roa ka mutu te whakaari. Ka tiro atu au ki te hunga mātakitaki me taku kore i kite i ō rātou kanohi. Kātahi ka rere aku mihi ki a rātou katoa; "Kai ngā tai o tamawāhine, kai ngā tai o tamatāne, ko te au o mihi, o aroha nui e pari atu nei ki a koutou. Tēnā koutou i tae mai ki tēnei whakaari. Ko Ani-Piki Tuari taku ingoa, he uri tēnei nō te Tairāwhiti whānui, otirā nō koutou anō hoki. Anei hoki ōku hoa" Ka mihi atu ōku hoa ki te marea kātahi ka hoki te mauri o te kōrero ki a au. "E te whānau, hai whakakapi i tēnei pō, otirā te terenga ki tēnei whakaari ka tūwhera te wāhi nei ki a koutou te hau kāenga ki te kōrero." Ka noho mū anō te whare, kāore tētahi i tū ki te kōrero. Kāore mātou i whakarite i a mātou anō mō te hunga nohopuku. Te āhua nei, he raru kai uta. Mea rawa ake, ka tū mai tētahi wahine. Ka whakatata mai ia ki te atamira. Ka paku rewa te ngākau i tōku pōhēhē ka whai hua mātou i tēnei wahine. Ka tiro mai te wahine nei ki a mātou katoa, kātahi ia ka kōrero. "Tēnā koutou, hoianō, tēnā tātou. Kia kotahi atu au ki te kaupapa. Kāhore tērā i te mahi a te Māori. Kāhore mātou i pērā! He aha koe i whakaae ai kia pēnei te āhua o te Māori?! He aha koe i whakaae ai kia pēnei te titiro atu a te tangata ki te Māori? Kāhore mātou i pērā!" Ka aro pū mai tēnei wahine ki a au, ka whiu anō ia i te kupu ki a au. "Nāu tēnei i whakamāori? He aha koe i whakaae ai kia whakamāori i ngā whakaaro o te Pākehā? Nā te Pākehā tēnei whakaari i tuhi, nē? Nō te Pākeha hoki ngā whakaaro, nē? Ehara i te whakaaro Māori, ehara hoki i te whakaari Māori. He aha koe i tuku ai tō mana kia takahia e te Pākehā? Kāore au i te whakaae ki tēnei." Ka whakatika taku hoa whakaari ki te whakahoki kōrero ki te wahine rā, ka meatia e au taku ringa ki tōna ringa kia kaua ia e whakahoki kōrero. Ka tū noa iho mātou me te whakarongo ki ngā kōrero a te wahine nei. I a au e whakarongo atu ana ki ēnei kōrero, ka taka a roto. Ka warea au e te whakamā. Ka mutu ana te wahine me ana kōrero, ka tiro ahau ki ōku hoa i te atamira me te hanga ohorere o ō rāua kanohi. Kāore e kore, e ōrite ana te hanga o tōku kanohi. Ka tū anō ahau ki te kōrero, ka rere aku kupu whakahoki ki te wahine. "Kai te Whaea, tēnā rawa atu koe i ōu whakaaro, i āu kupu hoki. Ahakoa te rere o ngā kupu, e rongo tonu ana i tō aroha nui ki a tātou te Māori. Ki konei kī atu ai ahau, - mō tō mātou hē. Mō taku hē! Me taku whakapāha nui ki a koutou katoa kua rongo nei i tētahi wairua kawa ki tō tātou ahurea Māori, otirā te mamae i te rere o ngā mahi kua horaina i te pō nei. Ehara i te mea i whāia e au, otirā tēnei tira whakaari, kia pērā. Engari e tino rongo ana i ō nawe, otirā i ō koutou whakaaro. Ka tiro atu au ki ngā ūpoko o te hunga mātakitaki e tūngoungou ana, ka mōhio au, āe, e tino whakaae ana rātou ki ngā kōrero a te wahine nei. "Ka pai. Waiho mai ēnei kōrero ki a au. Māku tēnei e whakatika. Ka hoki mai ahau ki a koutou ki te whakatika i tēnei hē me te kawe mai i tētahi whakaari Māori ake nei ā tōnā wā." Ka tiro atu anō ahau ki te hunga mātakitaki, ka tūngoungou anō ngā māhunga me taku kite anō i te nuinga e whakaae ana ki tēnei whakatika āku. Ka kapi te wāhi kōrero ki te karakia, ka puta te hunga mātakitaki, ā, ka waiho mai mātou ko te ohu whakaari ki o mātou whakaaro. Ki reira, rongo ai au i te kino o te mū, i te kino hoki o te riri. Kaua ki te wahine i hora i ērā kupu, kaua hoki ki te tira whakaari, ki te tira whakarite whakaari, ki te kaituhi rānei o te whakaari. Engari, ka riri ki a au anō. Nāku tēnei kaupapa i whakakanohi, nāku tēnei kaupapa i whakaae kia kawe atu, nāku hoki tēnei kaupapa i whakarākei ki te reo Māori! Engari i te mutunga iho, kāore au i whai whakaaro ki taku rahi ake, ki a Ngāi Māori, engari i whakaaro noa iho ahau ki a au anō me ngā hua, ngā pūkenga ā-whakaari nei ka whakawhiwhia ki a au anō. I taua pō, i taua atamira, i a au e pakanga ana ki a au anō, ka puta taku kī taurangi ki a au anō, arā - kia kaua e pēnei anō taku whai i tēnei ara o te toi whakaari Māori, engari kia whakatika i tēnei ara kia pai ai te hoki mai ki tēnei iwi, otirā ki ngā iwi o te ao Māori me te whakatinana i taku kī taurangi kia Māori ake ai te karawhiu a ngā mahi whakaari e hāngai ana, e pā ana, e tapaina ana hoki ki te Māori. Ka hiki taku mahunga, ka hikoi atu i te atamira. Ka hua mai ai he ara hou mōku. Kāti, he paku kitenga tēnei kōrero paki i te wheako, i te wā anō hoki i tīmata ai ahau ki te āta wānanga i te kaupapa e kīia ana e te hunga mahi whakaari, he Māori Theatre. I aku takahanga ake i te ao whakaari kua kaha te panaia ōku e wai rā, e wai atu kia noho ai ahau ki te whare o Māori Theatre. Me te aha, kāore au i te mārama he aha i Māori ai ia? Nā reira, ka puta te pātai i a au - he aha tēnei mea te toi whakaari Māori? He aha hoki ia i Māori ai? He aha rā tōna hāngai ki te ao Māori rānei? Nōnahea ia hua mai ai? He aha tōna momo? He aha te hua o te toi whakaari Māori? Ka mutu, he aha tōna hāngai ki te hunga ō nāianei, ā haere ake nei? Na reira, ka tino mihi ahau ki taua wahine nō Kaitaia. Nānā i whakapātaritari i a au kia āta ruku atu ki tēnei kaupapa kia kitea ai he ara e tika ai ōku hē, ka tahi. Ka rua, kia kaua anō tētahi tangata e patu i te whakamā i tōna noho kuare, pēnei i a au nei. Ka toru, kia whai pānga te ākengokengo o te ao toi whakaari Māori ki tētahi whare motuhake mōna anō, otirā mo ngā mahi toi whakaari Māori.
Description
English abstract will be uploaded when received.
Keywords
Māori Masters Thesis, Māori Thesis te Reo Māori